Samen sterk: het smeden van veerkrachtige verbindingen in gezinnen en netwerken

In de praktijk van het Relatie- en Scheidingsteam Zwolle en binnen het project Samenspel in de wijk zien we dat jeugdproblematiek vaak niet op zichzelf staat. Wat op het eerste gezicht een individueel probleem lijkt, blijkt bij nadere beschouwing verweven met intergenerationele patronen binnen het gezin. Problemen herhalen zich over generaties heen en zijn diep verankerd in familiegeschiedenissen. Die onzichtbare lijnen beïnvloeden hoe kinderen opgroeien, hoe ouders opvoeden, en hoe hulpverleners reageren.

Om deze patronen beter te herkennen en bespreekbaar te maken, hebben we samen met de gemeente Zwolle een Systemische Analyse ontwikkeld. Deze wordt benut in de wijkteams en behelst onder andere het maken van een ‘systemogram’, waarin je familiestructuren en het netwerk (zoals school, werk, kerk, enz.) in kaart brengt. Hiermee krijg je inzicht in patronen wat helpend kan zijn voor de ondersteuning die geboden wordt. Op 16 mei jl. presenteerden we deze aanpak tijdens een landelijke bijeenkomst aan gemeenten, wethouders, beleidsmakers en professionals uit het hele land. De belangstelling bevestigde ons vermoeden: er is breed draagvlak voor het versterken van systemisch denken binnen de jeugdhulp.

Patronen die onzichtbaar blijven… tot je ze doorziet

Vanuit contextueel perspectief krijgen alle gezinnen te maken met overgedragen thema’s, overtuigingen en gedragingen. Vaak zijn deze zo vanzelfsprekend, dat ze onzichtbaar blijven: zo doen wij dat nu eenmaal.

Een treffend voorbeeld hiervan is de documentaire Dit waren wij, waarin de maakster gebruikmaakt van oud filmmateriaal van haar vader om te reflecteren op haar jeugd. Ze stelt vragen over de dynamiek in haar gezin van herkomst en komt tot nieuwe inzichten: was haar broer écht lastig, of was het zijn gedrag in reactie op de gezinscontext?

Iedereen zeeft gedurende het leven bewust en onbewust door wat hij of zij wil behouden van eerdere generaties – en wat niet. Dat is een proces dat zich vaak pas gaandeweg ontvouwt, bijvoorbeeld als je zelf ouder wordt. Soms leidt het tot bewuste keuzes, soms tot overcompensatie.

Persoonlijke verhalen maken patronen tastbaar

Ook in mijn eigen leven zie ik hoe opvoedingspatronen worden doorgegeven en bijgesteld. Ik herinner me de ongerustheid over onweer die mijn vader meenam uit zijn jeugd op het platteland. Bij dreigend weer haalde hij ons uit bed, overtuigd van gevaar. Pas later leerde ik dat deze zorg niet altijd meer functioneel was – het hielp me om onderscheid te maken tussen reële en irreële zorgen.

Of neem de opvoeding binnen mijn eigen gezin van herkomst. Als oudste kreeg ik een strenge opvoeding, terwijl mijn jongere broers meer vrijheid leken te krijgen. Wat me toen frustreerde, begrijp ik nu beter: mijn moeder had onderweg geleerd en paste haar stijl aan. Juist dat leervermogen – het vermogen tot bijstellen – is essentieel in het doorbreken van niet-helpende patronen.

Als één hulpverlener niet genoeg is

Soms zijn de littekens van het verleden te groot om in een-op-een contacten te helen. Ouders die traumatische ervaringen hebben meegemaakt, kunnen – vaak onbedoeld – hun angsten, wantrouwen of frustraties overdragen op hun kinderen. Deze kinderen groeien op met belastende dynamieken die zich opnieuw kunnen herhalen in hun eigen gezin.

In zulke gevallen is het nodig om breder te kijken dan het individu of één gezinslid. Het vraagt om interprofessionele samenwerking: meerdere professionals die vanuit verschillende perspectieven bijdragen aan herstel en veerkracht in het hele gezinssysteem.

Masterclass op 13 juni: verdieping voor professionals

Op vrijdag 13 juni organiseren we op Hogeschool Viaa een masterclass waarin we dieper ingaan op dit thema. Twee sprekers delen hun expertise:

• Hanna Stolper, die aan de hand van een casus de visie en werkwijze van Contextueel Behandelen belicht. Dit is een geïntegreerde gezinsaanpak in de GGZ die zij met haar collega’s binnen de Dimence Groep heeft ontwikkeld. Haar methode kenmerkt zich door een ontwikkelingsgerichte benadering, waarbij zowel de bredere context als maatwerk in de hulpverlening centraal staan..
• Roxane Warring, die haar perspectief vanuit interculturele oudergroepen inbrengt en ingaat op de invloed van culturele context op opvoeding en systemische patronen.

Deze bijeenkomst biedt verdieping en inspiratie voor iedereen die werkt met jeugd en gezinnen. Door systemisch te kijken en samen te werken, kunnen we patronen doorbreken en duurzame verandering tot stand brengen. Ik kijk uit naar de inzichten die we op deze dag met elkaar zullen delen.