Mensen die dakloos zijn, overlijden tussen de 10 en de 30 jaar eerder dan de algemene bevolking

Klop: “Dat iemand 10 tot 30 jaar eerder overlijdt dan gemiddeld is schokkend nieuws, en vaak zijn de omstandigheden rond het overlijden ook schrijnend.” Mensen zonder eigen huis kunnen namelijk niet thuis overlijden. Ook hebben deze mensen een hoge symptoomlast, veel aandoeningen tegelijkertijd, en worden ze vaak en veel overgeplaatst voor hun overlijden. Mensen die dak- of thuisloos zijn, overlijden vaak in maatschappelijke opvang. Daar ligt de focus niet in de eerste plaats op palliatieve zorg. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie heeft ieder mens recht op palliatieve zorg. Palliatieve zorg kan beter worden door professionals uit palliatieve zorg en maatschappelijke opvang samen te laten optrekken en te trainen in kennis en een pragmatische, meelevende, mensgerichte benadering waarin vertrouwensrelaties de basis zijn.

Klop: “Mensen die dakloos zijn, overlijden tussen de 10 en de 30 jaar eerder dan de algemene bevolking. Dat betekent dus dat het niet vreemd is dat iemand die dakloos is, op zijn 53^e overlijdt. Dat is schokkend nieuws, en vaak zijn de omstandigheden rond het overlijden ook schrijnend. Mensen kunnen namelijk niet thuis overlijden, en dat is wel de plek waar de doorsnee Nederlander het vaakst overlijdt. Er zijn in Nederland weinig specifieke voorzieningen voor deze doelgroep, zoals verpleeghuizen of hospices. Mensen die dak- of thuisloos zijn, overlijden vaak in maatschappelijke opvang. Daar ligt de focus niet in de eerste plaats op palliatieve zorg.”

Wat wil de doelgroep nu zelf als het gaat om palliatieve zorg?

De zorgen van mensen die dak- of thuisloos zijn over palliatieve zorg gaan vooral over de houding van professionals en respect, en over zelf aftakelen, ziek worden en slecht sterven.

Klop: “De behoefte van mensen die dak- of thuisloos aan palliatieve zorg gaat vooral over professionals die respect en waardigheid tonen, het kunnen bespreken van spiritualiteit en religie, anderen tot last zijn, en de (al dan niet) behoefte aan familie.” Daarnaast toont haar onderzoek ook aan dat waardigheid, respect, begrip en oog voor autonomie essentiële behoeften zijn van mensen die dak- of thuisloos zijn en ernstig ziek zijn.

Hoe kan deze zorg worden verbeterd?

Palliatieve zorg kan concreet verbeteren door een duo uit palliatieve zorg en opvang te koppelen en dan elkaar advies te laten vragen en geven over patiënten (dit noemen we consultatiefunctie). Zij rusten elkaar wederzijds toe en hierdoor wordt de kwaliteit van zorg ook beter. Naast consultatie bleek ook scholing van professionals in palliatieve zorg én opvang, én daarnaast ook gezamenlijk multidisciplinair overleg noodzakelijk. Dit alles bij elkaar noemt Klop de driedelige, regionaal ontwikkelde maatwerk interventie, die zij ook onderzocht in haar promotieonderzoek. De interventie werd van meerwaarde ervaren op samenwerking tussen professionals uit palliatieve zorg en opvang, op hun vaardigheden in palliatieve zorg, en op de timing en kwaliteit van palliatieve zorg aan deze doelgroep.

Meer dan 32.000 dak- en thuislozen in Nederland

Het aantal dak- en thuislozen in Nederland wordt geschat op 32.000, in werkelijkheid betreft dit een veel hoger aantal. Dakloosheid wordt door het CBS gedefinieerd als mensen die op straat, op openbare plekken, in noodopvang of 24-uursopvang verblijven, of af en toe bij anderen verblijven (bankslapers). Een groot gedeelte van deze 32.000 personen verblijft in de maatschappelijke opvang. Sinds de start van de schattingen in 2009 zijn deze  aantallen bijna verdubbeld.

Mensen die dak- en thuisloos zijn, hebben vaak (maar niet allemaal en ook niet alles tegelijk) psychische en psychiatrische aandoening, een slechte gezondheid, ernstige en chronische somatische ziektes, meerdere aandoeningen tegelijkertijd, gebruiken middelen, licht verstandelijke beperking, een beperkt sociaal netwerk, een historie van onstabiele huisvesting en slechte toegang tot zorg of weinig gebruik van zorg (ook wel zorgvermijding genoemd).

Wat is palliatieve zorg?

Onder palliatieve zorg valt alle zorg die, wanneer iemand niet meer kan genezen door een levensbedreigende ziekte, iemand probeert een zo hoog mogelijke kwaliteit van leven te geven.
Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie heeft ieder mens recht op palliatieve zorg.
Als iemand thuis verblijft, is de huisarts vaak samen met de wijkverpleegkundige degene die de palliatieve zorg coördineert en geeft.

Klop promoveerde op 28 september aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Zij voerde haar promotieonderzoek uit bij Amsterdam UMC, afdeling Sociale Geneeskunde. Sinds maart 2022 is zij werkzaam als onderzoeker bij het lectoraat Zorg & Zingeving van hogeschool Viaa in Zwolle. Het lectoraat Zorg en Zingeving onderzoekt de bezieling van zorgvragers en zorgverleners.